Atopowe zapalenie skóry, podobnie jak wiele innych chorób przewlekłych, da się porównać do niemego członka rodziny. Jest od zawsze, jego obecność jest więc oczywista, ponieważ jednak nic nie mówi, łatwo przeoczyć to, jak wpływa na samopoczucie osoby chorej i na relacje w całej rodzinie. Dlatego kiedy do gabinetu psychologa przychodzi rodzic z dzieckiem cierpiącym na AZS, rzadko skarży się na to, że dziecko nie radzi sobie z chorobą. Mówi raczej, że ma słabe oceny, kiepskie relacje w szkole, małe ambicje i trudny charakter. Albo trudny charakter, ale oceny najlepsze w klasie. Może się nawet zdarzyć, że informacja o chorobie w ogóle w rozmowie nie padnie. Albo pada mimochodem, że „do tego wszystkiego jeszcze to ciągłe drapanie”…
AZS – specyfika choroby
Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą i nawrotową dermatozą zapalną, której towarzyszy intensywny świąd i charakterystyczny obraz zmian skórnych. Główną cechą AZS jest suchość skóry spowodowana dysfunkcją bariery skórnej, ze zwiększeniem utraty wody przez naskórek. Typowy obraz zależy od wieku chorego, ale zmiany skórne zasadniczo pojawiają się na stopach, dłoniach, twarzy, szyi, w zgięciach ramion i nóg. Pojawia się zwykle w pierwszym roku życia i posiada istotny komponent genetyczny.
AZS jako choroba psychosomatyczna
Atopowe zapalenie skóry zalicza się do chorób psychosomatycznych, czyli takich, których występowanie wiąże się ze stanami psychicznymi człowieka. Ogromną rolę odgrywają wówczas określone cechy osobowości pacjentów, ich historie życia rodzinnego, a także problemy, jakie napotykają oni w toku swego funkcjonowania osobistego oraz sposoby radzenia sobie. Gdzie dokładnie łączą się sfery umysłu i ciała w przypadku AZS?
Naskórek i układ nerwowy powstają z ektodermy, mają zatem wspólne „korzenie”, co znajduje wyraz w podobieństwie hormonów, neurotransmiterów i receptorów istotnych dla skóry i UN. Między innymi stąd bezpośrednie przełożenie napięcia emocjonalnego na reakcje skórne.
Istnieje kilka hipotez odnośnie mechanizmu tego oddziaływania. Pierwsza z nich zakłada, że pacjenci ze schorzeniami skóry (badano pacjentów z AZS) wykazują silniejszą reakcję fizjologiczną na bodźce stresowe. Inna możliwa ścieżka to wyzwalanie pod wpływem stresu z końcówek nerwowych znajdujących się w skórze neuropeptydów, co wywołuje świąd oraz reakcje zapalne.
AZS a ryzyko psychopatologii
Fakt, iż choroby skóry i zaburzenia psychiczne są tak ściśle powiązane, znajduje także odzwierciedlenie w statystykach, według których na zaburzenia psychiczne cierpi 40% pacjentów dermatologicznych (wśród młodych pacjentów z AZS nawet 50%). Dlatego osobom z chorobami skóry, przede wszystkim dzieciom i młodzieży, w stopniu szczególnym należy przyglądać się pod kątem ryzyka rozwinięcia objawów zaburzeń psychicznych. Z drugiej zaś strony – zgłaszane zaburzenia zachowania, bezsenność, depresja i zaburzenia lękowe mogą mieć swoje źródło w przewlekłych dokuczliwych stanach chorobowych skóry.
Z badań wiadomo, że pacjenci z AZS są predysponowani do występowania objawów depresji. Nawet w łagodnej fazie choroby, gdy objawy znajdują się pod kontrolą, przejawiają większe niż osoby zdrowe nasilenie lęku jako cechy i jako stanu.
Jak refren w badaniach nad AZS powraca pytanie o wpływ jakości więzi oraz stylu rodzicielstwa na jej rozwój u dzieci. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX-tego wieku odkryto, że AZS występowało częściej u dzieci odrzucanych przez matki bądź traktowanych przez nie wrogo lub surowo; z innych badań wynika, że rodzice chorych dzieci charakteryzowali się emocjonalnym napięciem, poczuciem winy i nadopiekuńczością. Pytani o specyfikę relacji rodzinnych dorośli pacjenci AZS z reguły sygnalizowali nadmierną tendencję rodzin do zbyt surowego karania ich w dzieciństwie. Kuszące są spekulacje na temat, być może, tonującego wpływu na przebieg choroby bezpiecznej, bliskiej więzi dziecka z opiekunem, z badań jednak niewiele na ten temat wiadomo.
Bibliografia
Bartoszek, B. (2010) Atopowe zapalenie skóry jako choroba psychosomatyczna. Analiza badań. Studia z psychologii w KUL. T. 16 (5-74)
Brzoza, Z., Badura-Brzoza K., Nowakowski M., Matysiakiewicz J., Rogala B., Hese R.T. (2005) Objawy lęku i depresji w przebiegu zespołu atopowego wyprysku/zapalenia skóry. Psychiatria Polska. T. 39 (691-699)
Januszewska E. (2001). Psychosomatyczne aspekty choroby skóry (neurodermitis). W: L. Szewczyk, A. Kulik (red.), Wybrane zagadnienia z psychologii klinicznej i osobowości. Psychosomatyka (s. 79-96). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Szewczyk, L. (2001). Psychobiologiczne mechanizmy zaburzeń psychosomatycznych u dzieci i młodzieży. W: L. Szewczyk, A. Kulik (red.), Wybrane zagadnienia z psychologii klinicznej i osobowości. Psychosomatyka (s.7-15). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Tuszyńska-Bogucka, W. (2007). Funkcjonowanie systemu rodziny z dzieckiem przewlekle chorym dermatologicznie. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Dorota Bartz-Janiec