Psychoterapia ma wiele twarzy. W świadomości potocznej jest kojarzona z leżeniem na kozetce, wywoływaniem duchów przeszłości i tropieniem nieuświadomionych traum z dzieciństwa. Taki stereotyp psychoterapii jest przerysowanym obrazem klasycznej psychoanalizy, utrwalonym przez popkulturę (aby się o tym przekonać, wystarczy obejrzeć kilka komedii Woody’ego Allena).
Jednak wiele nurtów psychoterapii z psychoanalizą ma niewiele wspólnego. Opierają się na odmiennych założeniach, a ich twórcy stawiają się w opozycji do freudowskiego modelu człowieka jako istoty miotanej przez popęd miłości (Eros) i popęd śmierci (Tanatos). Jednym z paradygmatów, który stoi w sprzeczności z psychoanalizą jest nurt poznawczy. Wywodzi się on z założeń Aarona T. Becka i Alberta Ellisa. Twórcy tego podejścia uważają, że każda istota myśląca sama konstruuje sobie system znaczeń, przepuszczając docierające do niej bodźce przez osobisty filtr złożony z przekonań na temat siebie i świata.
Podstawowe założenie psychologii poznawczej zostało wyrażone w tytule książki „Czujesz tak jak myślisz”. Według Ellisa nasze emocje i zachowania nie są sterowane przez nieświadomość i nie są podporządkowane ciemnym siłom, na które nie mamy wpływu. Wręcz przeciwnie – sami kształtujemy to, jak się czujemy. Nasze emocje i zachowania wynikają z tego, jak myślimy. Konsekwencją takiego podejścia do natury człowieka jest to, że „zmienianie procesów poznawczych może prowadzić do zmian afektu [1]”.
Takie myślenie o naturze człowieka potwierdza choćby psychologiczny mechanizm samospełniającego się proroctwa. Jeśli nosimy w sobie przeświadczenie, że jesteśmy skazani na same porażki, najpewniej będziemy tych porażek doświadczać. Zniekształcenie poznawcze nazywane selektywną uwagą będzie kazało nam wybierać z otoczenia te bodźce, które potwierdzą negatywne spostrzeganie samych siebie. Wielce prawdopodobnym jest, że w związku z tym będziemy sami sobie utrudniać odnoszenie sukcesów, unikać sytuacji, w których możemy się sprawdzić, znajdować wymówki, które pozwolą nam nie podejmować ambitnych wyzwań. I tak, rzeczywiście – nie odniesiemy sukcesu. Sytuacja wygląda odmiennie w przypadku osób darzących siebie zaufaniem i myślących o sobie dobrze. Stabilne poczucie wartości i przekonanie o własnej kompetencji prawdopodobnie będzie je prowadzić do sukcesów.
„Przedmiotem terapii poznawczo-behawioralnej jest zrozumienie, w jaki sposób interpretowane są wydarzenia i doświadczenia, oraz rozpoznanie i zmiana zniekształceń lub deficytów, które pojawiają się podczas przetwarzania poznawczego [2]”. Praca w gabinecie może się odbywać na przykład w oparciu o model ABCDE Ellisa, w którym:
A to activating events (wydarzenia aktywujące) – np. zwolnienie z pracy. Z założenia wydarzenia aktywujące mogą wywoływać w nas rozmaite reakcje.
B to beliefs (przekonania) – wydarzenia aktywują przekonania o nas samych i o świecie. To samo zdarzenie, np. zwolnienie z pracy u jednego z nas może wywołać przekonanie „Do niczego się nie nadaję, nie znajdę innej pracy.”, a u kogoś innego – „Jestem kompetentny i wykształcony. Jak nie ta praca, to inna”. Przekonania mogą być zarówno racjonalne jak i irracjonalne. Racjonalne przekonania pomagają nam w osiąganiu celów, a irracjonalne utrudniają ich realizację i mają charakter samooskarżający.
C to consequences (konsekwencje) – przekonania na temat wydarzeń prowadzą do określonych konsekwencji, które mogą przybierać formy emocji i zachowań. Irracjonalne przekonania często wywołują dysfunkcjonalne reakcje, np. depresję, poczucie winy czy chroniczny lęk.
D to disputing (dyskutowanie z przekonaniami) – polega na identyfikowaniu i podważaniu irracjonalnych przekonań.
E to effective – wykształcenie efektywnej strategii zachowań, która ma doprowadzić do zniwelowania irracjonalnych przekonań, a co za tym idzie – niepożądanych przez jednostkę emocji i zachowań, zastępując je racjonalnymi przekonaniami, służącymi zdrowiu.
[1] P. Stallard, Czujesz tak, jak myślisz. Praktyczne zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w pracy z dziećmi i młodzieżą, Poznań 2006, s. 15.
[2] Ibidem, s. 16.
7 grudnia w inspeerio przyjrzymy się różnym paradygmatom psychoterapii podczas szkolenia „Podstawowe nurty psychoterapii”. Więcej na jego temat dowiesz się TUTAJ. Aby zapisać się na szkolenie, zapraszamy do kontaktu mailowego: m.kondys@opsychologii.pl.
Autorką artykułu jest Marta Kondys, psycholożka i trenerka w inspeerio.