Myśli i zachowania samobójcze to temat budzący wiele lęków i kontrowersji zarówno wśród społeczeństwa, jak i wśród specjalistów. Funkcjonuje wokół niego wiele mitów i niejasności. Procedury pomocy osobom dotkniętym kryzysem suicydalnym wymagają od specjalistów dużej wiedzy i doświadczenia, a także wyjątkowej delikatności i pewnej intuicji terapeutycznej. Bo granica pomiędzy klientem, który wnosi na spotkanie myśli rezygnacyjne bez jako takich planów wyrządzenia sobie krzywdy a pacjentem w poważnym kryzysie suicydalnym wymagającym natychmiastowego badania psychiatrycznego jest często trudna do określenia, zatarta, niejasna.
Psychologowie i terapeuci niejednokrotnie podczas sesji mierzą się z wyzwaniem, jakim jest ocena ryzyka suicydalnego i kwalifikacja pacjenta do oceny psychiatrycznej. Stąd wśród specjalistów, pracujących zarówno z dorosłymi, jak i młodzieżą ogromna potrzeba szkolenia się w niełatwej dziedzinie, jaką jest suicydologia. Na tę potrzebę odpowiedział w tym roku II Kongres Suicydologiczny, w którym miałam przyjemność uczestniczyć w listopadzie. Dzięki formule online wymuszonej przez pandemię, wydarzenie miało charakter ogólnodostępny i zdecydowanie cieszę się, że miałam okazję wziąć w nim udział. Chciałabym podzielić się kilkoma refleksjami i przytoczyć wnioski, które najbardziej utkwiły mi w pamięci po kongresowych szkoleniach.
Pytaj wprost
Bardzo wartościowymi szkoleniami w ramach kongresu były wystąpienia Małgorzaty Łuby – psychoterapeutki i członkini Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego. Szczególnie zostaje mi po nich w głowie to, by o myśli i plany samobójcze pytać wprost. Małgorzata Łuba podkreśla, że pytając wprost pacjenta w kryzysie lub ze znacznie obniżonym nastrojem, o to czy myśli o śmierci niczego nie sprowokuje. Wręcz przeciwnie – pokaże pacjentowi, że nie bagatelizujemy jego problemów, martwimy się o niego i chcemy pomóc. Ponadto, prosta rozmowa na ten temat redukuje także silne napięcie emocjonalne. Nazwanie i normalizacja doświadczenia jakim jest kryzys psychologiczny, nawet kryzys suicydalny są niezwykle ważne, by odczarować atmosferę tabu, która się wokół niego unosi. Wreszcie także po to, by opracować plan konkretnych działań wraz z pacjentem, jego najbliższymi.
Wywiad z pacjentem
Istotą dobrze przeprowadzonego wywiadu w kierunku zachowań suicydalnych jest odpowiedzenie na pytanie czy i w jakim nasileniu u pacjenta występują myśli samobójcze, jak często i w jakich okolicznościach się pojawiają. Jeśli pacjent ma myśli samobójcze, warto dopytać jak sobie z nimi radzi, a wreszcie dowiedzieć się, czy za myślami idą konkretne plany na odebranie sobie życia.
Wnikliwie zebrane informacje podczas wywiadu pozwalają specjaliście przyjąć odpowiednią strategię działania wobec pacjenta i – jeśli sytuacja tego wymaga – pokierować go w trybie nagłym lub krótkoterminowym do lekarza psychiatry, który oceni stan pacjenta i podejmie dalsze decyzje. Ścisła współpraca nie tylko z lekarzem psychiatrą, ale także rodziną (szczególnie, gdy mowa o pacjencie niepełnoletnim) jest niezbędna, aby skutecznie wspierać pacjenta i wypracować efektywną strategię działania w kryzysie.
Kontrakt bezpieczeństwa
Bardzo ważnym elementem pracy jest stworzenie kontraktu bezpieczeństwa. Dokument taki konstruujemy wraz z pacjentem. Powinien on zawierać odpowiedzi na pytania, jak pacjent może sobie poradzić w sytuacji kryzysu. Warto spisać w nim konkretne zachowania zabezpieczające klienta, osoby, z którymi może się kontaktować, ważne numery telefonów, pod które może zgłosić się w kryzysie. Jeśli w naszej specjalistycznej ocenie – konsultacja psychiatryczna może być przeprowadzona w trybie ambulatoryjnym, a nie karetkowym – w kontrakcie należy umówić się na to, że pacjent z takiej pomocy skorzysta najlepiej w ściśle określonym czasie. Pacjent powinien się do tego pisemnie zobowiązać (lub – w przypadku nastolatka – takie zobowiązanie powinno zostać potwierdzone przez rodzica lub opiekuna prawnego).
Na kongresie miałam okazję posłuchać nie tylko o procedurach działania w kryzysie suicydalnym oraz technikach wsparcia pacjenta, ale także o pracy w bardzo konkretnych przypadkach – terapii pacjentów po próbach samobójczych, o pracy ze środowiskami szkolnymi i uczniowskimi, o interwencji kryzysowej przez telefon i w formule online – bardzo na czasie! Jeśli Wy również macie w sobie potrzebę poszerzania wiedzy w tej tematyce zachęcam do odwiedzenia strony Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego. Znajdziecie tam szereg rzetelnych materiałów i publikacji, a także procedur postępowania w sytuacji kryzysu suicydalnego.
Marta Nowakowska