Analiza zachowania jest nauką o zachowaniu oraz o zmiennych środowiskowych, które na nie wpływają. Jest to jeden z najdynamiczniej rozwijających się na świecie, a w ostatnich latach także w Polsce, kierunków psychologii behawioralnej. Autorzy Vademecum pokazują, jak w Polsce w ostatnich 5 latach ”szczególnie intensywnie rozwinęła się stosowana analiza zachowania, która wyraźnie zyskała na popularności w obszarze terapii zaburzeń rozwojowych, zwłaszcza tych ze spektrum autyzmu; zarazem zaczęto coraz lepiej poznawać koncepcje i metody należące do tak zwanej trzeciej fali terapii behawioralnych”.
Dlatego też kolejne wydanie Vademecum, które ukazuje się po sześciu latach od pierwszego (z 2010 roku) zostało uzupełnione o nowe rozdziały i informacje np. o powstaniu Polskiej Licencji Terapeuty Behawioralnego.
Znajdziemy w tej książce wyjaśnienie wszystkich kluczowych pojęć związanych z analizą zachowania, odpowiedź na pytanie, jak porozumieć się z analitykiem zachowania, a także wyjaśnienie jak takim analitykiem zachowania zostać.
Autorzy omawiają precyzyjnie, ale i przystępnie pojęcia z zakresu szeroko pojętej psychologii behawioralnej. Zainteresowani nurtem tzw. trzeciej fali terapii behawioralnych i kontekstualnej nauki o zachowaniu, znajdą syntetyczny przegląd informacji m. in. o teorii ram relacyjnych RFT, terapii Akceptacji i Zaangażowania ACT, czy psychoterapii opartej na analizie funkcjonalnej FAP.
Działem analizy zachowania, który – zdaniem autorów – przeżywa obecnie najintensywniejszy rozwój jest stosowana analiza zachowania. Celami terapii opartej na jej założeniach są: rozwijanie zachowań pożądanych, redukowanie zachowań niepożądanych oraz generalizacja i utrzymanie efektów terapii.
Bardzo ciekawy jest rozdział, w którym autorzy „rozprawiają się” z wieloma mitami na temat behawioryzmu i analizy zachowania, które są nadal obecne nawet w literaturze dydaktycznej, naukowej i mediach. Do takich utrwalonych mitów należą, ich zadaniem, stwierdzenia typu: „behawioryzm odrzuca ideę unikalności każdej osoby”, „analitycy zachowania uznają jedynie wpływ środowiska na zachowanie”, „analitycy zachowania manipulują ludźmi”. Jeśli zdarza się nam podzielać podobne przekonania, to tym bardziej warto przeczytać, jak czołowi polscy eksperci analizy zachowania, argumentują na rzecz obalenia tych utrwalonych mitów i przekazują konkretne rekomendacje dotyczące tego, jak do nich podchodzić.
Ta książka to niezbędnik dla specjalistów zajmujących się terapią behawioralną, analityków zachowania, terapeutów zaburzeń rozwojowych, ale też dla studentów psychologii, pedagogiki planujących zdobyć certyfikat analityka zachowania lub terapeuty behawioralnego. Vademecum może też bardzo pomóc rodzinom i nauczycielom dzieci i dorosłych z zaburzeniami zachowania czy uczenia się w lepszym zrozumieniu zasad analizy zachowania i terapii behawioralnych.
Dla jednych odbiorców będzie to poszerzenie wiedzy, a dla innych uporządkowanie i doprecyzowanie pojęć z zakresu analizy zachowania.
Dzięki Vademecum można również łatwo dotrzeć do danych o ośrodkach akademickich i terapeutycznych oraz specjalistach zajmujących się analizą zachowania w Polsce.
Osoby, które chcą szkolić się lub doskonalić w stosowaniu analizy zachowania, znajdą tu kontakty i opis programów ośrodków szkolących, przegląd najnowszej literatury, a także podsumowanie konferencji i sympozjów naukowych. Uzyskają też wyjaśnienie, kim jest analityk zachowania i terapeuta behawioralny oraz w jaki sposób można zdobyć kwalifikacje, aby wykonywać ten zawód.
Dodatkowo, autorzy zamieścili obszerny słownik angielsko-polski terminów i haseł związanych z analizą zachowania, uaktualnili tłumaczenie niektórych starych terminów w celu zwiększenia ich jasności i precyzji.
Intencją autorów jest, jak piszą, by książka ta ”stała się praktycznym przewodnikiem po analizie zachowania. Dlatego kierujemy ją do uczestników zajęć poświęconych tej dyscyplinie, jak również do osób, które stykają się z analizą zachowania w praktyce – terapeutów, rodziców, opiekunów i nauczycieli dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, psychologów badaczy z zakresu analizy zachowania, a także wszystkich, którzy po prostu interesują się psychologią i możliwościami jej praktycznego zastosowania”.
Dla mnie „Vademecum Analiza Zachowania” to książka, która stała się dla mnie pomocnym przewodnikiem w mojej pracy terapeuty ACT, do której chętnie wracam i korzystam z wielu zawartych w niej informacji. Z głębokim przekonaniem mogę ją polecić, gdyż prezentuje bardzo rzetelną i najnowszą wiedzę o analizie zachowania podaną w przystępny sposób, nawet dla laików.
Bąbel, M. Suchowierska –Stephany, P. Ostaszewski, Analiza zachowania. Vademecum. Wyd. GWP 2016.
Nina Sobczak-Matysiak
Psycholog, terapeuta ACT
601 584 818