Kiedy konfrontujemy się z tym, co powoduje u nas niepokój – i pomagamy córkom postępować tak samo – odkrywamy, że lęk jest zwykle sygnałem ostrzegającym nas, że coś jest nie tak, oraz że stres jest nieodłączną częścią rozwoju i zmiany.
Okazuje się, że napięcie i niepokój są dość dziwnymi stanami. Nie przygasają, kiedy nasze córki ich unikają. Tak naprawdę, kiedy uciekamy przed presją i strachem, przyjmują one nowe, potworne rozmiary.
Dziewczynki, które nauczą się konfrontować ze swoimi lękami, odkryją bowiem, jak wielką mają w sobie odwagę.
fragmenty książki
Po książkę “Pod presją. Twarzą w twarz z epidemią stresu i lęku wśród dziewcząt” Lisy Darmour sięgnęłam przede wszystkim z dwóch mocno osobistych powodów. Pierwszy, to taki, że moja córka niebawem wejdzie w okres nastoletni. Drugi, to moje własne doświadczenia z tego czasu, które raczej podpowiadają mi teraz, że jako mama młodziutkiej kobiety chcę przekazać jej wiedzę i wsparcie, by lęk i obawy były dla niej ważnymi podpowiedziami i by miała odwagę wybierać to, co będzie jej służyło.
Czytając odkryłam jednak, że niektóre wskazówki przedstawione w tej książce mogą być wartościowe nie tylko dla rodziców i opiekunów dziewczynek, ale dla rodziców i opiekunów chłopców także.
Autorka dzieli się z czytelnikiem wnioskami z różnorodnych badań przedstawiających skalę problemu oraz jego przyczyny i zestawia te dane ze swoimi doświadczeniami i obserwacjami z ponad dwudziestoletniej praktyki psychoterapeutycznej. Darmour zwraca uwagę, że nastolatkowie po raz pierwszy w historii czują się bardziej zestresowani niż ich rodzice, z wyjątkiem letnich miesięcy. Podkreśla wielokrotnie rolę dorosłych (rodziców, nauczycieli, terapeutów) w normalizowaniu stresu i odczuwanego przez młode kobiety lęku. Pokazuje też, w jaki sposób możemy pomagać w zaakceptowaniu tych niewygodnych doświadczeń, zachęcając nas do modelowania odpowiednich zachowań i reakcji.
W książce zawartych jest wiele wskazówek dotyczących tego, w jaki sposób rozmawiać z młodymi dziewczynkami (i chłopcami), by wspierać je mądrze wraz z przykładowymi scenariuszami rozmów do wykorzystania zarówno przez rodziców jak i terapeutów. Darmour, pracując w miejscowej szkole, przytacza również wiele przykładów z prowadzonych przez siebie spotkań z dziewczętami, dzięki czemu czytelnik ma możliwość “usłyszeć wprost” od wielu młodych kobiet, co obecnie budzi ich lęk.
Warto zaznaczyć, że wiele z przywoływanych przez autorkę badań uwzględnia przede wszystkim amerykański kontekst opisywanych zjawisk, np. w odniesieniu do systemu edukacji, różnic na tle rasowym, czy słownictwa używanego w języku potocznym.
Problematyka presji i stresu wśród dziewcząt przedstawiona jest z pięciu uzupełniających się perspektyw: relacje w domu, z innymi dziewczynkami, z chłopcami, środowisko szkolne i kultura. Każdej z nich poświęcony jest odrębny rozdział książki.
Poszukując odniesienia do polskiej rzeczywistości, w jakiej funkcjonują obecnie nastolatki, natknęłam się na badania nad młodzieżą prowadzone od 1990 roku przez CBOS.
W raporcie “Młodzież 2018” czytam m.in., że “w szkole badani uczniowie częściej niż w poprzednich latach (2013, 2016) doświadczali stresu i zdenerwowania niż satysfakcji i poczucia, że odnoszą sukces”. Wśród respondentów dominowały osoby w wieku 17-18 lat.
W innym badaniu, opublikowanym w 2018 przez Fundację Instytutu Matki i Dziecka, pod względem kondycji psychicznej, polska młodzież szkolna wypada bardzo słabo na tle rówieśników z innych krajów Europy. Ponad 35% badanych dziewcząt prawie codziennie odczuwa zmęczenie.
Autorzy raportu CBOSu wskazują, że według badanych nastolatków, rodzice częściej od swoich córek niż od synów oczekują, że będą kontynuować naukę po ukończeniu szkoły ponadgimnazjalnej (81% dziewcząt wobec 71% chłopców). To również uczennice znacznie częściej korzystają z korepetycji, zajęć z języka obcego i artystycznych. Jednocześnie dorastające w Polsce dziewczęta znacznie częściej od chłopców niepokoją się o swoją przyszłość zawodową i możliwości dotyczące pracy – jedynie 19% jest przekonanych, że znajdzie pracę (wobec 38% wskazań wśród chłopców).
Darmour zauważa, że choć wiele dziewcząt podchodzi bardzo ambitnie do swojej ścieżki edukacyjnej, to jednocześnie nie chcą “narobić sobie kłopotów.” Z tego powodu, według autorki, mogą ukrywać swoje sukcesy, pomniejszać ich znaczenie lub za nie przepraszać, szczególnie gdy w te sytuacje “wplątane” są koleżanki i inne rówieśniczki.
Innym ważnym zagadnieniem poruszonym w książce jest seksualność młodych kobiet. Autorka, także jako matka dwóch dziewczynek, podpowiada, jak rozmawiać o seksie uwzględniając różne jego aspekty – od szacunku, przez molestowanie, “podwójne standardy” (wobec dziewczynek i chłopców) po znaczenie relacji opartej na zaufaniu. Zwraca też uwagę, że sama zgoda to zdecydowanie za mało w kontekście przyjemności, jaką młodzi ludzie powinni czerpać ze swojego życia uczuciowego. “Zdrowe życie uczuciowe opiera się na znajdowaniu sfer, w których entuzjastycznie się ze sobą zgadzamy. Kiedy wprowadzamy młode osoby w świat miłości fizycznej, powinniśmy wyznaczać im jak najwyższe standardy, a nie najniższe”. Darmour dzieli się różnymi strategiami, których dziewczyny mogą używać w zależności od kontekstu sytuacji i wyjaśnia dlaczego jednoznaczne “nie” nie zawsze jest najlepszym rozwiązaniem.
Jednocześnie, przywoływane przez autorkę badania dotyczące molestowania seksualnego, jasno wskazują jednoznacznie negatywne konsekwencje w samoocenie kobiet, które tego doświadczyły.
W Polsce skala tego problemu jest wciąż mało rozpoznana. Z raportu “Doświadczenie molestowania wśród studentek i studentów” z jednego z nielicznych badań na ten temat (raport przygotowany na podstawie badań „Zjawisko molestowania w tym molestowania seksualnego studentek i studentów uczelni wyższych” przeprowadzonych na zlecenie Rzecznika Praw Obywatelskich przez PBS sp. z o.o. w ostatnim kwartale 2017 r.) wynika, że prawie 41% badanych doświadczyło molestowania w czasie studiów, w szczególności 47% kobiet. Sprawcami najbardziej przykrych sytuacji opisywanych przez uczestniczki byli pracownicy naukowi i podobnie często ktoś ze znajomych.
Wyniki innych, cytowanych w tym raporcie, badań, pokazują też m.in. że zaczepek poprzez gwizdanie, sprośne komentarze albo natarczywe przyglądanie się doświadczyło prawie 67% studentek (“Przemoc seksualna wobec kobiet, nękanie i strach przed przestępczością”, Raport Polski, Bochum 2012).
Lisa Darmour:
Kiedy już rozmawiamy otwarcie o molestowaniu seksualnym, możemy powiedzieć córkom o tym, jak bardzo może być ono przerażające. Wygwizdywanie, pożądliwe gapienie się i rzucanie nacechowanych seksualnie uwag nie jest niegroźne. Dziewczynki mają powód do zdenerwowania, kiedy chłopcy przekraczają ich granice, i w żadnym wypadku nie powinniśmy mówić dziewczynkom, że takie sytuacje to nic wielkiego. Lęk, który czują, kiedy chłopcy i mężczyźni naruszają ich granice, jest zdrowy – to ten rodzaj dyskomfortu, który nas ostrzega i budzi naszą czujność.
Autorka w swojej książce porusza też temat przywiązywania nadmiernej uwagi do wyglądu zewnętrznego, co w dobie mediów społecznościowych i byciu cały czas “onlajn”, stanowi dla młodych dziewczyn szczególnie duże wyzwanie. Pisze o tym tak: Takie porównywanie niemal nie ma szans wypaść na korzyść twojej córki. Dlaczego? Bo ona zestawia wszystko, co wie o sobie – że jest skomplikowaną osobą daleką od ideału – z podrasowanymi, odpicowanymi i powierzchownymi postami o jej rówieśniczkach. To tak jak z porównywaniem zamieszkałego domu i salonu meblowego. Jeśli miarą jest wygląd zewnętrzny, zawsze wygra salon meblowy.
W kontekście pozytywnego postrzegania swojego ciała, Lisa Darmour podkreśla znaczenie zaangażowania w aktywność sportową. Zaznacza, że zajęcia sportowe, podczas których dziewczyny rozwijają przede wszystkim szybkość, siłę lub umiejętności, a nie skupiają się na formie fizycznej, jak to się dzieje w tańcu czy gimnastyce, wspierają poczucie dumy ze swojego ciała.
Z raportu CBOS wynika, że jedynie 55% dziewcząt w Polsce uprawia regularnie sport (przynajmniej raz w tygodniu) wobec 72% chłopców.
Czytelnik znajdzie w tej książce jeszcze wiele innych wątków będących źródłami stresu i lęku dla dorastających dziewcząt. Na końcu jest też lista materiałów dodatkowych przydatnych rodzicom i dziewczynkom dopasowanych odpowiednio do każdego rozdziału książki; wiele z tych publikacji dostępnych jest w języku polskim.
Iza Watanabe
Lisa Damour, Pod presją. Epidemia stresu i lęku wśród dziewcząt, Wydawnictwo Mamania, przekład: Joanna Dżdża
Linki do cytowanych badań:
Młodzież 2018: https://www.cinn.gov.pl/portal?id=1475772
Improve the youth. ZDROWIE PSYCHICZNE MŁODZIEŻY.
Poradnik dla pracowników młodzieżowych: https://imid.med.pl/files/imid/Do%20pobrania/Improve%20the%20Youth/Improve%20the%20youth_Poradnik%20dla%20pracownik%C3%B3w%20m%C5%82odzie%C5%BCowych.pdf
Raport z badań: https://imid.med.pl/files/imid/Do%20pobrania/Improve%20the%20Youth/Improve%20the%20youth_Raport%20z%20bada%C5%84.pdf
Doświadczenie molestowania wśród studentek i studentów. Analiza i zalecenia RPO: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/molestowanie-wsrod-studentek-i-studentow-analiza-i-zalecenia-rpo