Nastolatki w pewnym sensie rzeczywiście tracą umysł, ale zyskują nowy: pełen pozytywnego i twórczego potencjału, który wszyscy powinniśmy uszanować. Najważniejsze jest zatem to, by zarówno nastolatki, jak i dorośli dostroili się do tego potencjału i nauczyli się go rozwijać.
„Burza w mózgu nastolatka. Potencjał okresu dorastania”, D. Siegel
Okres dorastania przynosi zmiany, to pewne. Przyjrzyjmy się potencjałom i wyzwaniom tkwiącym w czterech atrybutach dorastania.
- Intensywna emocjonalność. Nastolatki doświadczają silnych emocji. A to właśnie emocje sprawiają, że życie staje się pełniejsze, nabiera smaku, witalności, energii. Emocje mogą też stanowić drogowskaz: podpowiadać, przed czym się chronić, a ku czemu się kierować oraz wspierać w lepszym rozumieniu siebie i innych ludzi. Jednak jest to możliwe tylko wtedy, gdy potrafimy się we własnych emocjach dobrze „rozeznać”. W okresie dorastania emocje potrafią pojawiać się nagle i być bardzo intensywne. To może stanowić dobrą okazją do uczenia się rozumienia emocji, panowania nad nimi i osiągania równowagi emocjonalnej – po to, by móc w pełni korzystać z pozytywnych aspektów emocji także w dorosłym życiu.
Intensywna emocjonalność wynika, po pierwsze, z tego, że układ limbiczny w mózgu (obszar mózgu związany z reakcjami emocjonalnymi) jest u nastolatków bardziej aktywny, niż u dzieci i dorosłych, co może przejawiać się np. tym, że neutralne sytuacje mogą być przez nastolatków interpretowane jako nacechowane emocjonalnie. Po drugie, obszar przedczołowy w mózgu, który u dorosłych ma uspokajający wpływ na silne emocje (ponieważ hamuje aktywność niższych partii mózgu, w tym układu limbicznego), w okresie dorastania ulega przebudowie i nie zawsze jest w stanie wspierać regulację emocji. Równowagę emocjonalną wspiera na przykład uświadamianie sobie i nazywanie własnych emocji – ponieważ to aktywuje korę przedczołową i działa uspokajająco na ciało migdałowate.
- Poszukiwanie nowości. Nastolatki pragną nowych doświadczeń. Potrzeba nowości jest szansą na szukanie nowych rozwiązań, strategii postępowania, co sprzyja adaptowaniu się do zmieniającego się świata. W okresie dorastania młodzi ludzie oddalają się od rodziców na rzecz budowania silnych więzi z rówieśnikami. To bardzo ważne, bo przygotowują się w ten sposób do opuszczenia rodziny. Pragnienie nowych doświadczeń dodaje im wtedy odwagi, która jest przecież niezbędna podczas wkraczania w nieznane. Młodzieńczą otwartość, chęć odkrywania nowego i zaciekawienie warto zabrać ze sobą w dalsze, dorosłe życie, by zachować trwałą nim fascynację i ochronić się przed stagnacją.
Potrzeba nowości wynika ze zwiększonej w tym czasie aktywności układu dopaminowego, związanego z dążeniem do nagrody, dlatego bywa silniejsza niż refleksyjność potrzebna do oceny skutków (młodzi ludzie dostrzegają co prawda ryzyko, jednak nie uznają za ważne brania go pod uwagę, ponieważ bardziej przemawia do nich skupianie się na pozytywnych aspektach własnych działań). Stąd impulsywność i skłonność do ryzyka w działaniu nastolatków. Jest to jednak czasowe, bo w połowie okresu dorastania dochodzi do integracji różnych obszarów mózgu i rozwijają się włókna odpowiedzialne za kontrolę poznawczą, co tonuje nadmiernie pobudzony układ nagrody i sprzyja refleksyjnemu podejściu do własnych pomysłów.
- Twórcza eksploracja. Młodzi ludzie pytają o sens – przyjaźni, edukacji, aktywności, życia – i (twórczo i świadomie) poszukują odpowiedzi. Dokonują refleksji nad sobą i światem. Kwestionują zastany świat i przekazywane im przez dorosłych wzorce postępowania. Szukają nowych, niekonwencjonalnych, twórczych rozwiązań dla starych problemów. Szukają odpowiedzi na pytanie jakim człowiekiem chcę, a jakim nie chcę być? Co wezmę z tego, co oferują dorośli, a co zakwestionuję i stworzę na nowo? Twórcza eksploracja to coś, co z pewnością warto rozwijać przez całe życie – nastolatki niejednokrotnie, już jako dorośli, staną przed koniecznością zmierzenia się ze zmianami, poddania refleksji swoich wartości, zdefiniowania swojej tożsamości i ukierunkowania swoich działań na nowo. Dorastanie to niezły trening przygotowujący do tego.
Twórcza eksploracja jest możliwa dzięki zmianom zachodzącym w mózgu, szczególnie w korze przedczołowej. Kora przedczołowa ulega przebudowie i w efekcie lepiej wypełnia swoją funkcję, polegającą na koordynacji różnych obszarów mózgu. Konsekwencją tych zmian jest pojawienie się zdolności abstrakcyjnego myślenia, samoświadomości, refleksji nad własnymi myślami, uczuciami i zachowaniami – to właśnie te jakościowo nowe sposoby myślenia umożliwiają twórczą eksplorację. Te zmiany sprawiają, że młodzi ludzie zaczynają patrzeć na świat jak gdyby nowymi oczami i dostrzegać w nim to, co pomijali w dzieciństwie. To wymaga stworzenia nowej narracji o sobie i o świecie, w której zawarta zostanie ta nowa perspektywa. Jednak zanim do tego dojdzie, młodzi najczęściej zmagają się z poczuciem braku celu, kierunku, zwątpienia w to, kim są. Ta nowa świadomość bywa więc przytłaczająca.
- Społeczne zaangażowanie. Nastolatki zwracają się ku rówieśnikom i stają się wrażliwe na relacje społeczne. To sprzyja uczeniu się nawiązywania relacji, bycia w grupie. Bycie na skraju dzieciństwa i dorosłości to czas, gdy nastolatek nie ma właściwie żadnego „prawdziwego domu”, przestrzeni zapewniającej mu poczucie przynależności – bo dzieckiem już nie jest, a dorosłym jeszcze nie. Identyfikowanie się z rówieśnikami to trochę źródło pocieszenia, a trochę strategia przetrwania – wspólne bycie „pomiędzy” i poznawanie nieznanego świata dodaje otuchy i poczucia bezpieczeństwa. Wspierające relacje są najważniejszym czynnikiem zapewniającym długowieczność, zdrowie i szczęście, są źródłem radości i satysfakcji – dlatego warto ten atrybut okresu dorastania pielęgnować na każdym etapie życia.
Jednak grupa to też ryzyko – okazuje się, że młodzi ludzie w grupie są bardziej skłonni do podejmowania ryzykownych zachowań niż w pojedynkę. Dzieje się tak jednak tylko wtedy, gdy nastolatki pozostają odizolowane od dorosłych, ich wiedzy i doświadczenia.
Kiedy już wiadomo, jakie są potencjały i wyzwania okresu dorastania warto zastanowić się, jak wspierać młodych ludzi w pomyślnym rozwijaniu czterech atrybutów? Opowiem o tym w trzeciej części tekstu.
Katarzyna Rawska
Literatura:
„Burza w mózgu nastolatka. Potencjał okresu dorastania”, D. Siegel
„Nastolatki. Kiedy kończy się wychowanie”, Jesper Juul
Źródło zdjęcia: https://www.instagram.com/mrspaulinetta/