Rozwijanie inteligencji emocjonalnej polega na zwracaniu uwagi na te aspekty życia, w których napotykasz opór, tak jak samolot napotyka opór podczas lotu.
Rich Handley
Inteligencja emocjonalna – co to tak naprawdę oznacza?
Nie ma takiej dziedziny w życiu, dla której inteligencja emocjonalna nie okazywałaby się znacząca. To bowiem inteligencja emocjonalna pozwala nam zapanować nad zgubnym nawykiem prokrastynacji (nawykowego odwlekania zadań), pcha nas w stronę realizacji naszego potencjału, pomaga nam wyznaczać interpersonalne granice i przyczynia się do tworzenia satysfakcjonujących relacji, w życiu osobistym i zawodowym. Nic zatem dziwnego, że kształcenie inteligencji emocjonalnej to zadanie, z którym jako psycholog mierzę się w swojej pracy codziennie – zarówno prowadząc warsztaty umiejętności osobistych, jak i w zaciszu mojego gabinetu, podczas psychoterapii jednostek i par.
Daniel Goleman podzielił kompetencje składające się na inteligencję emocjonalną na dwie grupy. Pierwsza z nich to kompetencje osobiste czyli samoświadomość emocjonalna (rozpoznanie swoich emocji, ich przyczyn i skutków) oraz samoregulacja (kontrola swoich emocji, zdolność do panowania nad niszczącymi impulsami). Drugą z grup kompetencji składających się na inteligencję emocjonalną są kompetencje społeczne. Składa się na nie świadomość społeczna (zdolność dostrzegania i rozumienia emocji innych ludzi) i zarządzanie relacjami (zdolność budowania i podtrzymywania relacji). Rozwój inteligencji emocjonalnej powinien zatem zawsze uwzględniać wielość aspektów, w których się ona przejawia, skupiać się zarówno na jej wymiarze osobistym, jak i społecznym.
Szczęśliwi ci, którzy w dzieciństwie otrzymali od swych rodziców i innych ważnych w swoim życiu postaci żywy przykład tego, jak można zarządzać emocjami i relacjami. Tak bowiem zaczyna się nasza droga z inteligencją emocjonalną – obserwujemy innych i – na ich wzór oraz przy ich wsparciu – uczymy się na trudne emocje reagować w sposób kontrolowany i adekwatny. Niezależnie jednak od doświadczeń wyniesionych z lat dziecięcych, większość z nas potrzebuje jednak wsparcia w zakresie doskonalenia umiejętności zarządzania emocjami. Zawarte poniżej ćwiczenia posłużyć mogą zarówno osobom pracującym zawodowo jako trenerzy i szkolących innych z zakresu inteligencji emocjonalnej, jak też mogą być przydatne do autorozwoju i ćwiczeń, które przeprowadzimy sami ze sobą w domowym zaciszu. Ćwiczenia te są jedynie inspiracją i ich zastosowanie powinno być ostatnim etapem na drodze zapoznawania się z zagadnieniem inteligencji emocjonalnej. Osobom zainteresowanym podaję na końcu artykułu książki, które w przyjazny sposób mierzą się z tematem inteligencji emocjonalnej.
Inteligencja emocjonalna w ćwiczeniach
Ćwicz. 1 “Dziennik emocji”
Cel ćwiczenia: Samoświadomość własnych emocji to baza do pracy nad inteligencją emocjonalną. Celem ćwiczenia jest zatem przyjrzenie się dominującym u siebie emocjom i ich wyzwalaczom (sytuacjom, które je wywołują/poprzedzają).
Polecenie: Podziel kartkę na 2 kolumny – węższą i szerszą. W pierwszej kolumnie wypisz wszystkie emocje, które pojawiły się podczas Twojego poprzedniego dnia pracy. Zacznij od pierwszych chwil w biurze, emocji towarzyszących porannej kawie, spotkaniom z pracownikami, szefem.szefową. Przejdź następnie do emocji pojawiających się w drugiej połowie dnia, aż do tych, które czujesz podczas opuszczenia swojego miejsca pracy. W drugiej kolumnie zaś wpisz kontekst pojawienia się tych emocji. Czy strach pojawił się u Ciebie dopiero wtedy, gdy uświadomiłaś sobie, że spóźniasz się na spotkanie? Czy radość wiązała się z przerwą na lunch czy raczej z nowym wyzwaniem, jakie przed Tobą postawiono?
Pytania uzupełniające do ćwiczenia: – Jakie emocje dominują podczas Twojego dnia pracy?
- Co je prowokuje? Konkretni ludzie, niezapowiedziane sytuacje, wspomnienia?
- Jeśli miał(a)bym spojrzeć na negatywne emocje jako na komunikat o moich niezaspokojonych potrzebach, to jakie moje potrzeby są najczęściej niezaspokojone?
- W jakim sposób możesz wpłynąć na odczuwane emocje zmieniając warunkujące je sytuacje (np. jeśli Twoje rozdrażnienie spododowane jest niewyspaniem, to najpewniej możesz poprawić swój dobrostan zapewniając sobie większą ilość snu)?
Ćwicz. 2 “Wskaźnik poczucia własnej wartości”
Cel ćwiczenia: Stabilna samoocena jest jednym z przymiotów inteligencji emocjonalnej. Celem tego ćwiczenia jest przyjrzenie się czynnikom, które wpływają na naszą pewność siebie.
Polecenie: [Aby wykonać to ćwiczenie potrzebujesz kilku naszkicowanych lub wydrukowanych liczników prędkości.] Pomyśl o ważnych osobach w Twoim życiu/pracy, Zaznacz teraz, na jakim poziomie odczuwasz pewność siebie przy każdej z tych osób. Możliwe, że czujesz się pewny siebie przy współpracowniku z działu obok, Twoja brawura kończy się w kontakcie z rywalizującym z Tobą kolegą z tego samego działu. Możesz też zaznaczyć poziom pewności siebie odczuwany w konkretnych zdarzeniach z Twojego (zawodowego) życia. Jak opisałbyś swoją pewność siebie w momencie awansu, a jak wtedy, gdy otrzymałeś negatywną informację zwrotną od przełożonego?
Pytania uzupełniające do ćwiczenia:
- Czy Twój poziom pewności siebie jest względnie stały czy też odwrotnie – zależny jest od zewnętrznych czynników?
- Przy jakich osobach czujesz się pewny/a siebie, a przy których czujesz się nic nie wart/a?
- Jak wpływają na Ciebie sukcesy, a jak porażki?
- Kiedy niskie poczucie własnej wartości podziałało na Ciebie motywująco, a kiedy Cię zniechęciło?
- I odwrotnie – kiedy wysoka samoocena rozleniwiła Cię, a kiedy była motorem do jeszcze bardziej wytężonej pracy?
Ćwicz. 3 “Punkt widzenia drugiej strony” (ćwiczenie do odegrania w parach)
Cel ćwiczenia: Empatia to bardzo popularne pojęcie. Czym jednak jest w praktyce i czy tak łatwo o nią, gdy “empatyzować” mamy z osobą, której nie lubimy? Celem ćwiczenia jest zmierzenie się właśnie z tym trudnym zadaniem.
Polecenie: Przywołaj w myślach konflikt, którego jesteś stroną i nie potrafisz od dłuższego czasu go rozwiązać. Pomyśl o osobie Twojego przeciwnika, o kierujących nim motywacjach, odczuwanych emocjach. Następnie, na potrzeby ćwiczenia wciel się w jego postać. Opowiedz osobie, z którą jestes w parze o tym, co doprowadziło Cię do tego konfliktu, jak się w nim czujesz, co mogłoby według Ciebie ten konflikt rozwiązać. Osoba, z którą będziesz w ćwiczeniu ma za zadanie słuchać Cię uważnie, następnie zaś opowiedzieć Tobie o tym, co myślała sobie podczas trwania tego ćwiczenia.
Pytania uzupełniające do ćwiczenia:
- Co czułeś w trakcie tego ćwiczenia? Na ile pozwoliło Ci ono zrozumieć bardziej pobudki osoby, z którą pozostajesz w konflikcie?
- W jaki sposób komentarze osoby, która była z Tobą w parze pozwoliły Ci lepiej zrozumieć istotę konfliktu, którego jesteś częścią?
- Jak zmienisz swoje podejście do Twojego antagonisty w efekcie wniosków wyciągniętych po tym ćwiczeniu?
Refleksja na koniec
Nawyki związane z naszym funkcjonowaniem emocjonalnym nie zrodziły się tu i teraz. Za każdą z naszych emocjonalnych i relacyjnych niezgrabności stoją lata przyzwyczajeń. Rozwijanie kompetencji emocjonalnej wymaga od nas zatem zawsze wyjścia ze strefy komfortu, zmierzenia się z własnymi ograniczeniami i obawami. Tym trudniejsze jest zadanie trenera umiejętności osobistych lub psychoterapeuty, którym to zadanie powierzamy. Gra jest jednak warta świeczki. Według Karla Albrechta osoby o wysokim poziomie inteligencji emocjonalnej, emocjonalnie i społecznie świadome, działają na innych jak magnes. Odwrotnie osoby o niskiej inteligencji emocjonalnej – te ostatnie odpychają od siebie innych i zniechęcają do swojej osoby. Budujmy zatem w sobie i innych tę kluczową umiejętność, dbajmy o nią przynajmniej tak mocno, jak troszczymy się o rozwój „twardych“ umiejętności zawodowych.
Inspirujące książki na temat inteligencji emocjonalnej:
- Albrecht, K. (2006), Inteligencja społeczna. Nowa nauka sukcesu. Gliwice: Sensus.
- Arrivé, J.-Y. (2009), Jak przeżywać emocje. Warszawa: Czarna Owca.
- Bharwaney, G. (2006), Twoje emocjonalne ja. Jak podnieść swoje EQ. Gliwice: Sensus.
- Brown, B., Rosnąc w siłę, Wydawnictwo Laurum.
- Caruso, D. R., Salovey, P. (2004), Inteligentny emocjonalnie menedżer. Jak rozwinąć i wykorzystać cztery kluczowe umiejętności zarządzania ludźmi. Poznań: REBIS.
- Conley, Ch. (2012), Emocje w równaniach. Laurum.
- Fox Cabane, O. (2015), Mit charyzmy. Poznań: Rebis.
- Fisher, R., Shapiro, D. (2009), Emocje w negocjacjach. Warsazwa: Jacek Santorski & Co.
- Goleman, D. (1998), Inteligencja emocjonalna w praktyce. Poznań: Media Rodzina.
- Goleman, D. (2007), Inteligencja społeczna. Poznań: Rebis.
- Schilling, D. (2008), Jak wykształcić inteligencję emocjonalną. Fraszka Edukacyjna.
- Segal, J. (1997), Jak pogłębić inteligencję emocjonalną, Warszawa: Wyd. Jacek Santorski&CO.
- Siegel, D. J. (2011), Psychowzroczność. Poznań: Media Rodzina.
Sabina Sadecka
***Artykuł ukazał się pierwotnie w Miesięczniku Benefit.