Czego (się) uczyć w 2024. Przegląd trendów edukacyjnych na 2024 rok

Trendy w edukacji przenikają się mocno z dynamicznymi zmianami na świecie. W ostatnim czasie, ze względu na moją pracę w obszarze psychologii edukacji, uważnie śledzę raporty dotyczące przyszłości uczenia (się) oraz kompetencji przyszłości. Traktuję je jak kompas, przewodnik po tym, czego i jak uczyć młodych ludzi, w którym kierunku powinien zmierzać rozwój ich umiejętności, w jakich obszarach jest potencjał wzrostu, jak powinny ewoluować metody uczenia, aby były spójne z potrzebami młodych ludzi i przynosiły im realną wartość.

Rok 2023 był przełomowy pod wieloma względami. Śledząc raporty dotyczące przyszłości edukacji, wyraźnie widzimy jak bardzo korespondują one z dynamiką zmian społecznych, kulturowych i cyfrowych. Niewątpliwie tematem przewodnim 2023 roku był rozwój sztucznej inteligencji i pojawiające się wokół niego pytania o umiejętności, których powinniśmy uczyć (się). Wielu z nas zaczęło zadawać sobie pytania, czy sztuczna inteligencja zastąpi nas na rynku pracy i w jakim kierunku kształcić młode pokolenie, które będzie ze sztuczną inteligencją koegzystować i współpracować.

Idzie nowe
Coraz większa digitalizacja i cyfryzacja sprawia, że zawody oparte na powtarzalnych procedurach będą stopniowo wypierane przez narzędzia AI (artificial intelligence). Natomiast zawody kreatywne, wymagające empatii, współpracy z drugim człowiekiem będą rozwijać się przy wsparciu technologii. Już teraz warto inwestować swój czas i energię w uczenie się narzędzi AI i nie bać się ich wykorzystania w edukacji oraz własnym rozwoju. Takie aplikacje jak ChatGPT, Midjourney (narzędzie generowania grafik) czy aplikacje do nauki języków obcych (np. Talk Pal AI) mogą mocno wesprzeć nas w tworzeniu scenariuszy szkoleń, projektowaniu zajęć edukacyjnych czy sprawdzaniu wiedzy i kompetencji. Pamiętajmy jednak, że korzystają z nich też nasi uczniowie, studenci, a chyba najgorszym, co możemy zrobić to im tego zabronić. Osobiście wierzę, że można korzystać z nich na zajęciach i poza nimi w sposób twórczy, wspomagający proces edukacji. Oczywiście, nie zapominając o uwrażliwianiu na etykę korzystania z narzędzi AI i odpowiedzialnego do nich podejścia. W 2024 zdecydowanie warto otworzyć się na nowe.

Jednocześnie według najnowszego raportu PISA nadzorowanego przez OECD (Programme for International Student Assessment), który bada poziom kompetencji piętnastolatków w obszarach umiejętności matematycznych, czytania i interpretowania tekstów oraz w zakresie rozumowania w naukach przyrodniczych polscy uczniowie i uczennice odnotowują spadek w stosunku do poprzedniego badania z 2018 roku. Jest to prawdopodobnie związane ze skutkami pandemii i nauczania zdalnego, ale także z coraz większymi trudnościami w skupieniu uwagi i nadużywaniem przez nastolatków smartfonów oraz mediów cyfrowych. My-dorośli powinniśmy także zadać sobie pytanie, czy obniżenie wyników w badaniu nie leży także po stronie systemu edukacji (być może warto zastosować na szeroką skalę inne, bardziej aktywizujące uczniów metody nauczania, odświeżyć podstawy programowe). Wierzę, że młodzi ludzie chcą się uczyć, są ciekawi świata, a naszym – jako dorosłych – zadaniem jest zaproponować im takie formy przekazu, które rozbudzą w nich ciekawość i wewnętrzną motywację.

Kompetencje przyszłości
Eksperci badający trendy w edukacji i na rynku pracy wyraźnie podkreślają wagę kompetencji miękkich, krytycznego myślenia, umiejętności liderskich i rozwiązywania złożonych problemów. Wyzwania, przed jakimi staje świat są coraz bardziej skomplikowane, wymagające interdyscyplinarnej wiedzy i łączenia kompetencji cyfrowych z kompetencjami społecznymi, empatią, umiejętnością podejmowania odważnych decyzji. Wśród umiejętności liderskich niezwykle ważne stają się te związane z zarządzaniem zróżnicowanym, interkulturowym zespołem. Coraz większy akcent kładzie się również na zarządzanie neuroróżnorodnością (neurodiversity) w zespołach.

Na jedno z kluczowych miejsc w rankingu potrzebnych umiejętności wysuwa się szybkie adaptowanie się do zmian (adaptability), zarządzanie ryzykiem, współpraca w warunkach niepewności, w świecie VUCA (akronim angielskich słów: volatility, uncertainty, complexity, ambiguity). Świat instant, w którym przyrost wiedzy i informacji jest niewyobrażalny wymaga od nas nieustannego uczenia się zgodnie z podejściem lifelong learning. Jednocześnie ważnym zadaniem jest dbanie o dobrostan i nie nakładanie na siebie nadmiernej presji. To wyzwanie dla edukatorów, psychologów, pedagogów, całej społeczności uczących i uczących się. W związku z nadprodukcją informacji i treści dużo uwagi eksperci poświęcają rozwijającym się profesjom związanym z zarządzaniem naszą uwagą w świecie pełnym dystraktorów, wspieraniem koncentracji uwagi, zarządzaniem naszym dobrostanem.

Project Based Learning
Eksperci w dziedzinie edukacji wyraźnie podkreślają trend, który śledzimy od lat, a który staje się coraz bardziej wyrazisty i potrzebny czy wręcz niezbędny do szybkiego wdrożenia w szkołach i na uczelniach. Jest on związany z myśleniem projektowym o edukacji. Metodyka Projekt Based Learning opiera się na odwróceniu tradycyjnego modelu podawczego w nauczaniu. Rola nauczyciela, edukatora zmienia się z wykładowcy na facylitatora procesu uczenia, eksperta, który wspiera uczniów i studentów w samodzielnym poszukiwaniu rozwiązań w oparciu o dostępną wiedzę.

Działanie w zespołach projektowych wzmacnia współpracę, uczy wychodzenia poza mury szkoły – do instytucji zewnętrznych, ekspertów, instytucji badawczych, a także rozwiązywania realnych problemów. W uczeniu projektowym ważne jest bowiem, by uczniowie i studenci mieli szansę zmierzyć się z prawdziwymi wyzwaniami i zaprojektować rozwiązania, które obronią się w zderzeniu z rzeczywistością.

Biznes i Zarządzanie
W odpowiedzi na zmiany zachodzące w edukacji i na rynku pracy od września 2023 roku w ramówkach liceów i techników pojawił się nowy przedmiot – biznes i zarządzanie, który zastąpił lekko już przedawnione podstawy przedsiębiorczości.

BiZu uczniowie mają uczyć się projektowo, poprzez działanie i aktywizujące metody nauczania. W podstawie programowej przedmiotu pojawia się rozwijanie umiejętności 4K – kooperacji, komunikacji, kreatywności i krytycznego myślenia. Dużo uwagi poświęca się także zagadnieniom z obszaru psychologii społecznej, takim jak proces grupowy, role zespołowe, negocjacje, perswazja, wywieranie wpływu, bronienie się przed manipulacją. BiZ przeprowadza uczniów przez proces tworzenia projektów biznesowych lub społecznych od fazy zawiązania zespołu projektowego w oparciu o rozpoznanie predyspozycji jego członków, poprzez proces pozyskiwania informacji, burzy mózgów, tworzenia biznesplanu i poszukiwania twórczych rozwiązań, aż do prezentacji projektu i/lub jego wdrożenia.

Inspiracje do samorozwoju
Poszukując źródeł i inspiracji do nowoczesnego myślenia o edukacji i własnym rozwoju, odsyłam do raportów, publikacji i podcastów eksperckich, które wskazują najważniejsze trendy: