Creativity is just connecting things
Steve Jobs

Tematy, którymi zajmujemy się w procesach coachingowych, można podzielić na trzy główne wątki: poszukiwanie nowych rozwiązań, rozpoczęcie nowego działania, poprawa poziomu funkcjonowania.

W zależności od potrzeb osoby korzystającej z coachingu, w takim procesie rozwijana może być np. umiejętność nieszablonowego myślenia, zmiany perspektywy, odkrywania dostępnych możliwości, szukania alternatywnych rozwiązań.

Czy komuś jeszcze kojarzy się to z poszukiwaniem kreatywnych rozwiązań?

Nie istnieje jedna, uniwersalna definicja kreatywności. Kreatywnością nazywa się często twórczą postawę. Wiązana jest z tworzeniem i powstawaniem nowych koncepcji, idei, z procesem twórczym, z twórczą pracą. Kreatywność jest zasobem każdego z nas. Zasobem, który można rozwijać i wzmacniać. Szczególnie dostrzegalna jest w dzieciństwie, większość aktywności podejmowanych przez dzieci ma swoje źródło w kreatywności. Dopiero później przychodzi etap „szkolenia”, że najlepiej dostosować się do schematu i że pewne rzeczy są niemożliwe.

Bazą do wypracowywania kreatywnej postawy mogą być nasze jednostkowe zdolności. Jedną z nich jest na pewno umiejętność abstrahowania. Polega ona na wyróżnianiu w analizowanych przedmiotach, obiektach, sytuacjach, jedynie pewnych cech lub aspektów, przy jednoczesnym pomijaniu innych. Dzięki temu można niejako zdefiniować ponownie te sytuacje i wyszukać inne, podobne, w których wybrano te same cechy. To pierwszy krok do możliwości twórczego łączenia i wnioskowania z takich niepowiązanych ze sobą sytuacji. Kolejną zdolnością jest dokonywanie skojarzeń. W tym miejscu chodzi o skojarzenia tzw. odległe – nieprzewidywalne i zaskakujące, właśnie takie uznawane są za twórcze i kreatywne. Standardowe skojarzenia typu „fotel-kanapa-krzesło” trudno uznać za specjalnie twórcze. Twórcza dedukcja – czyli myślenie na zasadzie „co by było, gdyby”. Kreatywność bowiem i twórcze myślenie nie musi być zwariowane i nielogiczne. Może również bazować na analitycznym przewidywaniu konsekwencji stanu rzeczy lub planowanych działań. Myślenie przez analogie – szukanie powiązań i podobieństw i otwarcie na nie. Następującym w wyniku takiego myślenia kreatywnym procesem twórczym będzie szczególnie moment ich łączenia. Myślenie metaforami – umiejętność znajdywania trafnych opisów ułatwiających zobrazowanie i zrozumienie trudnych kwestii. Metafory tworzą nowe, oryginalne i niestereotypowe znaczenia opisywanych sytuacji.

Rozwijaniu potencjału twórczego może służyć również ciągłe zdobywanie wiedzy. Kreatywność z kolei, ułatwia proces uczenia się. Wyobraźnia, analogie, skojarzenia – wszystko to zwiększa możliwości zapamiętywania. Oznacza to, że mamy tu sytuację podwójnej korzyści – wiedza może służyć kreatywności, a kreatywność ułatwia zdobywanie wiedzy. Profesor Edward Nęcka, autor książki „Trening twórczości”, wyróżnia trzy poziomy twórczości:
– poziom podstawowy – uruchamiane są twórcze procesy psychiczne i poznawcze,
– poziom skrystalizowany – mamy choć minimum wiedzy – wyższy poziom twórczości,
– poziom twórczości dojrzałej, wybitnej – osiągany przez specjalistów w danej dziedzinie.
Profesor Nęcka dowodzi tym samym, że wybitni specjaliści w danej dziedzinie są bardziej predysponowani do znajdywania kreatywnych, twórczych, czy wręcz genialnych rozwiązań w swoich dziedzinach.

Jak do tego wszystkiego ma się proces coachingowy?
Coaching to planowany proces rozwoju, zmiany. Koncentruje się na teraźniejszości i przyszłości, na rozwiązaniach możliwych do wdrożenia. Służy odkrywaniu indywidualnego potencjału i rozwoju, dotyczy postępu i doskonalenia. Rozwój kreatywności nie jest głównym celem coachingu, pobudzanie kreatywności można nazwać narzędziem wykorzystywanym w procesie coachingowym. To że kreatywność osoby korzystającej z coachingu rośnie, jest w pewnym sensie efektem ubocznym procesu.

Bardzo podoba mi się określenie, jakim czasami określa się coachów – „Poszukiwacze Talentów”. Indywidualne zdolności do abstrahowania, kojarzenia, wyszukiwania analogii itp. są takim talentem. Wiele narzędzi coachingowych jest tak zbudowanych, by te zdolności rozwijać i wzmacniać. Przytoczę dla przykładu kilka z takich narzędzi, nie opisując ich w tej chwili szczegółowo. Ich dokładne opisy, zasady zastosowania i przykłady można znaleźć w literaturze związanej z coachingiem.

Przykładowe narzędzia coachingowe rozwijające kreatywność:
burza mózgów – ćwiczenie, w którym chodzi o znalezienie jak największej ilości możliwych rozwiązań jakiegoś problemu, nawet najbardziej zwariowanych i nieoczywistych. Zasada jest taka, że każdy pomysł jest dobry, należy je zapisać bez oceniania, liczy się jak największa ilość pomysłów. Jak powiedział Alfred Nobel „Jeśli z tysiąca moich pomysłów choćby jeden okazuje się dobry, jestem zadowolony”,
lustro – klient coachingu przedstawia siebie jako wybrane zwierzę, znaną osobę tej samej płci, znaną osobę innej płci, wybrane miasto, kolor, piosenkę. Trochę na zasadzie A.G. Kamieńskiego, że „Nieważne jest, co widzisz, istotne jest, co dostrzega twój umysł”,
zmiana perspektywy – bardzo ciekawe ćwiczenie polegające na metaforycznym zmienianiu osoby, zmiany czasu, zmiany informacji, zmiany w systemie. Dr Edward de Bono powiedział, że „Twórcze myślenie to przełamywanie utartych schematów, by spojrzeć na sprawy z różnych punktów widzenia”,
mapa celów i marzeń – kreatywne ćwiczenie przypominające metodologię design thinking. Kartonowa tablica, zdjęcie klienta coachingu na środku kartonu, wkoło obszary życia, zdjęcia, wycinki, rysunki. W końcu to mając na myśli spełnianie marzeń Leonardo da Vinci powiedział, że „Ludzie będą mieli kiedyś skrzydła”,
strategia Disneya – klient coachingu, z pomocą coacha, przygląda się zagadnieniu, nad którym pracuje, z trzech, następujących po sobie pozycji – Marzyciela, Realisty, Konstruktywnego krytyka. Walt Disney powiedział przecież, że „Jeśli możesz o czymś marzyć, możesz tego dokonać”.

To tylko kilka, wybranych przeze mnie, przykładów narzędzi i ćwiczeń wykorzystywanych w coachingu. Szukając sposobów pobudzania kreatywności można też właściwie zacząć od najbardziej podstawowych zasad prowadzenia rozmowy coachingowej – używania pytań otwartych, stosowania zasady „nie istnieje nie wiem”, zadawania pytań pogłębiających. Coach rozmawiając z klientem często szuka analogii, skojarzeń, powiązań – z przeszłości klienta, z innych obszarów jego życia, z doświadczeń innych, znanych mu osób. Inspiruje klienta proponując pracę na zasadzie „zacznijmy z wizją końca” albo „jakby nie było problemu, to co by było”. Wszystko to również służy rozwijaniu kreatywności.

Co jeszcze przydaje się do zwiększania sprawności myślenia? Może to być uczestniczenie w różnych warsztatach dedykowanych treningowi kreatywności. Również różnego rodzaju eksperymentowanie, tworzenie, próbowanie nowych rozwiązań, zapisywanie pomysłów i skojarzeń. Czytanie, fantazjowanie i zadawanie pytań. Czytanie to przecież podstawowy sposób na rozwijanie wyobraźni, jak pisał Marek Szurawski w książce „Pamięć i intelekt” – czytanie to „zamiana martwych słów na żywy film, powstający w głowie czytelnika”.

Jeszcze raz – kreatywność jest zasobem każdego z nas. Od dziecka. I nie jest zarezerwowana tylko dla artystów czy wynalazców.

Sebastian Szenrok
Coach i trener